Mạnh Tử
Tác giả: Nguyễn Hiến Lê
Nhà xuất bản: NXB Tổng hợp thành phố HCM
Danh mục: Truyện – Truyện ngắn, Văn học
Vài lời thưa trước
Theo danh mục “Sách của Nguyễn Hiến Lê” in trong tập Mười câu chuyện văn chương thì cuốn Mạnh Tử do nhà Cảo Thơm xuất bản vào năm 1975. Trong bộ Hồi kí (Nxb Văn học – năm 1993), cụ Nguyễn Hiến Lê tự nhận định tác phẩm Mạnh tử của mình như sau:
“Cuốn này dày hơn 160 trang [2] cuốn trên [1] cũng do Cảo Thơm xuất bản như
Tôi cố làm nổi bậc sự khác biệt giữa thời đại xã hội của Khổng và thời đại xã hội của Mạnh, giữa tính tình của hai vị. Khổng có lúc muốn chiều đời được việc, Mạnh thì hiên ngang quá, khẳng khái quá, giữ vững nguyên tắc, không chịu thoả hiệp.
Ông Thu Thuỷ (Võ Phiến) trên tờ Chính luận (số 9.3.75), phê bình cuốn Mạnh Tử như sau:
“Về thời đại, về tính tình, về tư cách Mạnh Tử, cách ông (Nguyễn Hiến Lê) trình bày thật sống động lí thú.
Về tư tưởng của Mạnh Tử, trình bày cũng thật là rõ ràng dứt khoát (…). Trong lối viết gãy gọn, thẳng thắn của ông Nguyễn có lúc đột ngột, gần như thân mật. Trước đây nửa thế kỉ, ông Trần Trọng Kim không thể có cái giọng ấy.
Cái dứt khoát của ông Nguyễn khiến người ta nghĩ tới Mạnh tử, mà cái thân mật khiến nghĩ tới cụ Khổng…”. (Hồi kí, trang 455).
Trong bộ Sử Trung Quốc (Nxb Tổng hợp TP Hồ Chí Minh – năm 2006), tiết xét về tư tưởng chính trị của các triết gia thời Tiên Tần, cụ Nguyễn Hiến Lê sắp Mạnh tử vào phái Nhân trị – Hữu vi. Cụ bảo:
“Về tư tưởng chính trị thời Tiên Tần, tôi chia làm hai phái:
Phái hữu vi, can thiệp vào đời sống của dân.
Phái vô vi, không can thiệp vào đời sống của dân.
Phe hữu vi lại gồm hai chủ trương:
-nhân trị, cho rằng tư cách (đạo đức, tài năng) của người cầm quyền quan trọng nhất; vua phải yêu dân, giáo hóa dân, can thiệp vừa phải vào đời sống của dân thôi;
– pháp trị, trái lại bảo nhà cầm quyền không cần có tư cách, hễ pháp luật nghiêm khắc, thưởng phạt công bằng thì một người không có tài đức cũng có thể trị nước được; phe này cũng có thể gọi là cực hữu vi, rất chuyên chế, can thiệp vào mỗi hành động của dân.
Để độc giả thấy sự biến chuyển của tư tưởng chính trị thời Tiên Tần, tôi theo thứ tự thời gian, lập bảng các triết gia với năm sinh, năm tử, từ cuối đời Xuân Thu đến cuối đời Chiến Quốc với chủ trương của họ.
